Prag’da taksi hizmetlerinin tarihçesi

Prag’da taksi hizmetleri ulusal karayolları ulaştırma kanununa tabidir. Bazı medya ve turist rehberlerinde bazı taksi sürücüleri, belirlenmiş maksimum tarifeye uymayarak kanunları çiğnemeleri ile gündeme gelmiştir ve bu durum yıllardan beri halk arasında tartışılan bir konu haline gelmiştir. Prag yönetimi, bu durumun çözüme kavuşturmaya yardımcı olmak için yasa değişikliklerine gitmiştir.

Günümüzde Prag’da taksi hizmetleri sadece özel kişilerce yürütülmektedir.

Şehir içi taksi hizmetleri tekeli 1 Ocak 1962’den bu yana araç kiralama hizmetleriyle birlikte Prag Ulaştırma Hizmetleri Kurumunun bir parçasıdır. Bir Devlet İştiraki olan Taxi Praha Prag Büyükşehir Belediyesi Ulusal Komitesinin şirket ana sözleşmesi ile 1 Ocak 1989 tarihinde kurulmuştur, kayıtlı adresi Trojická Sokak üzerinde bulunmaktadır, ancak koşullarda yaşanan değişiklikler nedeniyle bu şirket kısa süre sonra Prag Yönetim Kurulunun 6/11 sayılı 30 Mayıs 1991 tarihli kararı ile 1 Haziran 1991 tarihinde feshedilmiştir. Daha sonrasında ise bu sektör tamamen özelleştirilmiş ve özel sektöre bırakılmıştır. Belediye Başkan Yardımcısı Petr Hulinský ve Petra Buzková (zamanın Prag Belediye Başkan adayı) özel hizmetlerle rekabet edecek yeni bir şehir içi taksi hizmeti kurma fikrini sunmuş ve bu teklif, eski ODS ve Özgürlük Birliği üyesi bağımsız milletvekili Michael Hvízdal tarafından desteklenmiştir ancak bu konuda daha fazla destek bulunamamıştır.

Başkent Prag’da taksi hizmetleri, kamu kaynaklarından sübvanse edilmeyen toplu taşıma bileşenleri arasındadır. Bir taksi hizmetinin temel çalışma esasları Karayolları Ulaşım Kanununca belirlenmiştir. Prag Büyükşehir Belediyesi maksimum tarifeyi belirlemektedir ve bu da taksi hizmetlerini Tarife Kanunu tahtında yayınlanmış olan Maliye Bakanlığı kararına göre düzenlemeye tabi hizmetlere dahil etmektedir. Bununla birlikte, Prag’da taksi hizmetlerinin düzenlenmesi hakkı mahkemeye götürülmüş ve mahkeme tarafından en az bir defa lehine karar çıkmıştır.

Prag taksi hizmetlerindeki bu durum Prag belediye politikasında 90’lardan bu yana tartışmalı ve bitmeyen bir konu haline gelmiştir. Hem medya hem de yabancı turistler sistematik olarak şişirilen taksi ücretleri, yasa ihlalleri ve çeşitli dolandırıcılıklara dikkati çekmektedir.

Çoğu taksi durağı (yol üstünde bulunanlar) Teknik İletişim Kurumu tarafından işletilmektedir. 2002 senesinde bu kurum, en kârlı taksi duraklarının yönetimi ve özel kullanımı için adaylar belirlemek amacıyla bir “loto” düzenlemiş ve taksi durağı işletmecisi, taksi sürücülerinin gerçekleştirdiği ihlallerden sorumlu tutulmuştur. 2006 senesinde ise Büyükşehir taksi duraklarının işletme kuralları üzerine bir kararname yayınlamıştır ve bu kararnamede belirli ek koşullar (ekipman, sınıf ve taşıt rengi) taksi durağı kullanım koşulları arasına eklenmiştir. Bu gereklilikleri yerine getiren sürücülere ise Büyükşehir diğer avantajlar sağlamıştır (tali yol kullanım hakkı gibi). 2006 senesine kadar şehir, belediye ile taksi durağı işletmeleri arasındaki sözleşmede taksi durağı işletme kuralları bağlamında kamu dışı değişiklikler yaparak ve aslında işletme kuralları kararnamesi ile trafik düzenlemelerinin ötesine geçen hususlarda değişiklikler yaparak kanunların kıyısında faaliyet göstermiştir.

Faaliyetleri yine kendi taşıtlarını çalıştıran bağımsız taksi sürücülerini kapsayan Cech Taxi Prague’ın ve Prag taksileri arasında en önemli dispeçerlerden biri olarak bilinen AAA Radiotaxi Ltd’nin sahibi Jiří Kvasnička, hatalı ve sıklıkla da illegal prosedürlerinden Belediye yöneticileri sorumlu tutulmuştur

Diğer bir sorun ise, bazı hizmetlerin reklamlarda taksi hizmeti olarak tanıtılması ancak yasak olarak arızi yolcu hizmetleri kapsamında olmaları ve bunların da taksi hizmetlerinin tabi oldukları lisans ve tarife sınırlamalarına tabi olmamalarıdır. Böyle durumlarda, kanunlar uyarınca araç çağırma ve ödemelerin araç dışında gerçekleştirilmesi gerekir; ancak rakip taksi hizmetleri, birçok durumda bu hükme uyulmadığını ve bunun bir taksi hizmeti vermenin hükümlerini saf dışı bırakmanın bir yolu olduğunu ileri sürmektedir.

2009 senesinde V Holešovičkách üzerindeki ayrılmış şerit Prag’da taksiler için ilk defa test edildi. Bunu takiben Strakonická Sokağının bir kısmında da aynı uygulama yapıldı. 2009 Mayıs ayından bu yana bu kullanım, Českobrodská, Duškova, Horňátecká, Vrchlického, Vysočanská ve Zálesí caddelerinde şehir içi otobüsler, bisikletler ve taksileri de kapsayacak şekilde genişletildi; Kuklova ve Ke Krči caddelerinde ise sadece taksiler bundan faydalanabiliyor. Bu şeritlerin yatay işaretlerinin 2009 yazında değiştirilmesi planlanmıştı. Kentsel kararnameler, taksilere ayrılmış bu özel şeritlerin kullanımını sadece taşıtları bu kararnamenin hükümlerine uygun olan operatörler ile sınırlı tutuyor.

Tarihi Şehir Merkezi etrafındaki bölgede ise ayrı bir anlaşmazlık yaşanmıştır ve bu anlaşmazlığı SEDOP kazanmıştır.

Bu taksi durağı belediyenin belirlediği maksimum tarifenin kat kat üstündeki bir fiyatla çalışan sürücüler tarafından kullanılmaktadır ve sıklıkla kilometre başına 99 CZK’dan (belediyenin belirlediği maksimum kilometre tarifesi ise 28 CZK’dır) daha yüksek fiyatlar söz konusudur ve avukatları Klára Slámová ve Ilja Kubíček, tıpkı bu taksi durağının umumi yollarla sınırlı olması ve taksilerin kullanabileceği renklerin belirlenmesinin haksız olduğunu savundukları gibi, bu tariflerin uygun fiyatlar olmadığını ve adil olmadıklarını savunmuştur. Büyükşehir SEDOP’a üç defa boşaltma tebligatı yapmış (ilki 2005 senesinde) ancak şirket bu tebligatın geçerliliğini tekrar tekrar mahkemeye götürmüştür. 2006 yazından bu yana şehirde görev yapan polis memurlar, potansiyel müşterilere içinde şu yazı bulunan el ilanları dağıtmaktadır: “Bu taşıtın fiyat listesinde belirtilen fiyatlar Prag Büyükşehir fiyat düzenlemesi ile örtüşmemektedir ve bu kişilerin muhasebe yöntemleri de fiyat düzenlemesini ihlal etmektedir.” Nisan 2007’de Prag 1. Bölge Mahkemesi, mahkemenin ön kararına uymadığı ve bunun yerine kiracının sürücülerinin bu alanı kullanmalarını önlediği için Prag Belediyesine 100.000 CZK ceza kesmiştir. Temmuz 2009’da ise Belediye ikinci tebligatın geçerliliğine hüküm vermiş ve Belediye Tarihi Şehir Merkezindeki taksi durağını kapatarak bunu engelliler için bir park yeri haline getirmiştir. Bununla birlikte, bir sendika olan Taxi Prague temsilcisi, belediyenin taksi sürücülerinin bu alana girmelerini engelleyen bir ön karar yayınlayan üçüncü tebliğin geçerliliği için gerekli herhangi bir anlaşmazlığın henüz yaşanmadığını savunmuştur. Belediyenin sürücülere uygulamış olduğu bazı cezalara ilişkin yasal ve idari anlaşmazlıklar hala devam etmektedir.

2002 ile 31 Ağustos 2009 arası dönemde Belediye taksi hizmet sağlayıcılarına 1468 ceza kesmiş ve bunların toplam tutarı 141,8 milyon Çek Korunasına ulaşmıştır. Toplam 5500 taksi sürücüsü içinden yaklaşık 100 taksi sürücüsü hakkında ihlal nedeniyle işlem yapılmıştır. Ekim 2009’a gelindiğinde kesilen ceza miktarının yarıdan azı icra yoluyla tahsil edilmiş ve üçte birinden fazlası (46,4 milyon Çek Korunası) ise hala ödenmemişti. CT24 TV’ye göre, belediye düzenlemelerinin öngördüğü maksimum tarife ve “imtiyazlar” sıklıkla aşılmakta ve dolayısıyla da bunlar cezalandırılmaktadır.

Prag Büyükşehir Belediyesi Karayolları Ulaşım Yasasında ve diğer kanunlarda taksi hizmetlerindeki problemlerin çözümüne yönelik tekrar tekrar değişiklikler yapmıştır. 2005 senesinde Prag Büyükşehir Belediyesi bir yasa değişikliği teklifinde bulunmuş ve bu nihayetinde Temsilciler Meclisi Üyesi Sayın Hovorka’nın yapmış olduğu Yasa Değişikliğinde yerini almıştır. Bu yasa değişikliği taksi sürücülerinin lisanslarının geçerli olduğu bölge sınırlarını ortadan kaldırmış ve bu lisansın askıya alınması ya da iptali için durumlar ortaya koymuş ve taksi sürücüsünün güvenilirliğini yeniden tanımlamıştır. Bunu takiben Tarife Yasasında yapılan değişiklik ile verilebilecek cezaların üst sınırı yükseltilmiştir. 1 Haziran 2008 itibarıyla Prag Büyükşehir Belediyesi Tarife Yasasında yasa değişikliği önerisinde bulunmuş ve bu değişiklik ile zamanaşımı süresi uzatılarak taksi sürücülerinin belgeleri idari işleme koymayı engellemesinin önlenmesi amaçlanmıştır. 22 Ekim 2009 tarihinde Prag Savcılığı Karayolları Taşıma Yasasında büyük bir değişiklik teklifini onamış ve bu yasa değişikliği Kasım ayında Çek Cumhuriyeti Parlamentosunda oylamaya sunulmuştur. Bu yasa değişikliği ile sürücüler ve kayıtlı taksi sürücülerinin kaydedilme şeklinin tamamen değiştirilmesi ve taksi yetki belgesi koşullarının düzenlenmesi, taksi hizmet tanımının değiştirilmesi, arızi yolcu taşımacılığı hükümlerine ek sınırlamalar ve yükümlülükler getirilmesi ve taşıt sahibinin kim olduğu fark etmeksizin belediye tarafından taşıta el konulması gibi yeni yaptırımlar getirilmesi, vb. hükümler getirilmesi amaçlandı.

31 Aralık 1999 tarihinde Çek Cumhuriyetinde ticari “taksi” olarak kayıtlı araç sayısı 2934 idi bunların 6’sı “kişisel motorlu taşıt – düzensiz” olarak kayıtlıydı. 1 Nisan 2004 itibarıyla ise 2845 lisanslı taksi mevcuttu ve 495 “sözleşmeli taşıt” kaydolmuştu. 31 Aralık 2005’te 5288 lisanslı taksi ve 2252 “sözleşmeli taşıt” kaydolmuştu. Sadece 3436 aktif vergi denetimi yapılmış ve bunların 3145’i gerçek kişi ve 48’i tüzel kişiler için gerçekleştirilmiştir. 28 Şubat 2006 itibarıyla 25’ten fazla işçi çalıştıran 14 operatör ve 25’ten az veya hiç işçi çalıştırmayan 3650 operatör kayıtlıdır.

8 Haziran 2006’da ise Prag’da kayıtlı taksi sayısı 5561 idi. Quebec Ulaştırma Bakanlığının gerçekleştirdiği çalışmaya göre, 1000 şehir sakini başına optimal taşıt katsayısı 2,1’dir; Prag’da bu rakamlara göre 2440 taksi bulunması gerekmektedir.

2009’da Belediye Başkan Yardımcısı Rudolf Blažek’e göre 4781 taksi ve 3700 taksi sürücüsü Prag’da kayıtlıydı.

2010’Dan bu yana kayıtlı taşıt sayısı sürekli artış gösterdi. 2013’te valilik şehirde yedi binden fazla sürücünün bulunduğunu iddia etti. Aynı tarihlerde Prag Büyükşehir Belediyesi ise taksi sürücüsü sayısının gereğinin iki katı olduğunu belirtti. Belediye Meclisine göre, arz ve talepteki bu iki katı rakamlar dolandırıcılık faaliyetlerinin ardındaki sebep ve dürüst olmayan taksi sürücüleri ve aşırı tarifelerin nedenidir.

2014’Te ise Uber, bir taksi hizmeti değil de sözde sözleşmeli taşımacılık hizmeti olarak bir aracı niteliğinde piyasaya giriş yaptı. Uber şirketinin yöneticilerine göre, şirkete bağlı taşıtların üzerinde tıpkı diğer taksilerde olduğu gibi görünür bir taksi ibaresi ve resmi olarak onaylanmış bir taksimetre bulunması gerekiyor. Uber ile birlikte Liftago, Taxify ve Hopin gibi mobil uygulama işleten diğer şirketler de piyasaya girdi.

2017’Ye gelindiğinde Prag’da 5000 taksi bulunduğu belirtildi, ancak Prag Büyükşehir Belediyesi verilen taksi lisansı sayısı hakkında detaylı bilgiye sahip değil. Uber’de ise 2000 sürücü, Rakibi Liftago’da 1100 sürücü Prag’da faaliyet gösterirken Taxify sürücü sayısı hakkında yorum yapmadı. Prag Havaalanının ana transfer operatörü olan Prague Airport Transfers şu anda 200’ün üzerinde sürücü çalıştırıyor. Bununla birlikte, bazı sürücülerin birden fazla dispeçer ve mobil uygulama ile çalışması nedeniyle bu sayıları basit bir şekilde toplamak mümkün değil.